نماز واقعیتى ملکوتى و حقیقتى عرشى و مسئلهاى الهى است که از شروع حیات انسان در زمین، به صورت تکلیفى واجب در جهت رشد و کمال و تربیت این موجود برتر به او ارائه شده است.نماز گفتگوى عاشق با معشوق، محبّ با محبوب، مملوک با مالک، عبد با مولا، فقیر با غنى، و ذلیل با عزیز، و میّت بازنده است.
نماز در روایات
رسول اللّه صلى الله علیه و آله مىفرماید:
الصَّلاةُ مِنْ شَرائِعِ الدّینِ، وَ فِیها مَرْضاةُ الرَّبِّ عَزَّوَجَلَّ، فَهِىَ مِنْهاجُ الاْنْبِیاءِ. «1»
نماز از احکام عملى دین، و مایه رضایت و خشنودى حق، و راه انبیاى الهى است.
و نیز آن حضرت فرموده:
وَ لِیَکُنْ اکْثَرُ هَمِّکَ الصَّلاةَ، فَانَّها رَأْسُ الاْسْلامِ بَعْدَ الاْقْرارِ بِالدِّینِ. «2»
باید قسمت عمده همّ و غمّت نماز باشد، زیرا نماز بعد از اقرار به دین خدا در رأس فرهنگ الهى است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
احَبُّ الاْعْمالِ الَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلاةُ، وَ هِىَ آخِرُ وَصایَا الاْنْبِیاءِ. «3»
محبوبترین عمل در پیشگاه حضرت حق نماز است، و این حقیقت آخرین سفارش تمام انبیا علیهم السلام به امّتها بود.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
خداوند بزرگ نور چشمم را در نماز قرار داد، و نماز را آن چنان محبوب قلب من کرد که طعام محبوب گرسنه و آب معشوق تشنه است، گرسنه چون بخورد سیر مىشود، تشنه چون بنوشد سیراب مىگردد، و من از نماز سیر نمىشوم. «4» حضرت صادق علیه السلام فرمود:
انَّ طاعَةَ اللَّهِ خِدْمَتُهُ فِى الاْرْضِ، فَلَیْسَ شَىْءٌ مِنْ خِدْمَتِهِ یَعْدِلُ الصَّلاةَ. «5»
طاعت حق خدمت به پیشگاه او در روى زمین است، و چیزى از خدمت به او همسنگ نماز نیست.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:
أُوصِیکُمْ بِالصَّلاةِ وَ حِفْظِها، فَانَّها خَیْرُ الْعَمَلِ، وَ هِىَ عَمُودُ دینِکُمْ. «6»
به شما نماز را سفارش مىکنم، و وصیّتم این است که در حفظ آن کوشا باشید، نماز بهترین عمل و ستون خیمه دین است.
از حضرت صادق علیه السلام سؤال شد:
چه عملى بعد از معرفت برترین عمل است؟ فرمود: چیزى در دین معادل نماز نیست. «7» رسول اللّه صلى الله علیه و آله فرمود:
اذا قامَ الْعَبْدُ الَى الصَّلاةِ فَکانَ هَواهُ وَ قَلْبُهُ الَى اللَّهِ تَعالَى انْصَرَفَ کَیَوْمِ وَلَدَتْهُ امُّهُ. «8»
چون عبد به نماز برخیزد و خواسته و نیّت قلبش، خدا باشد، از نماز بیرون مىرود مانند روزى که از مادر متولّد شده است.
حضرت باقر علیه السلام فرمود:
انَّ اوَّلَ ما یُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلاةُ فَانْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها. «9»
به حقیقت اول چیزى که عبد به آن محاسبه مىشود نماز است، اگر قبول شود بقیه اعمالش از برکت قبولى نماز پذیرفته خواهد شد.
حضرت رضا علیه السلام فلسفه نماز را بدین صورت بیان مىکنند:
اقرار به مالکیت حق بر سراسر هستى و نفى غیر او از تمام امور حیات، قرار گرفتن در برابر حضرت جبّار به حالت ذلّت و مسکنت و خضوع و اعتراف به تقصیر و کوچکى و پستى در برابر عظمت او.
درخواست درگذشتن از گناهان گذشته، و قرار دادن صورت در پنج وقت براى نشان دادن حقارت در برابر عظمت و اینکه این عبد فراموشت نکرده و در مقام طغیان نیست.
نماز خضوع و ذلّت و رغبت به رحمت و طلب زیاد شدن دین و دنیاست.
نماز ترمزى در برابر گناهان، و مداومت بر یاد خدا در شب و روز، و اعلام به این معناست که عبد مولا و آقایش و مدبّر امورش را فراموش ننموده تا بر اثر فراموشى به طغیان و شرارت دچار شود.
نماز یاد خداست، یادى که عبد را از انواع معاصى و فساد باز مىدارد. «10» حضرت باقر علیه السلام فرمود:
اذَا اسْتَقْبَلَ الْمُصَلِّى الْقِبْلَةَ اسْتَقْبَلَ الرَّحْمانُ بِوَجْهِهِ، لا الهَ غَیْرُهُ. «11»
چون نمازگزار به قبله رو کند خداوند رحمان، که خدایى جز او نیست، به او رو کند.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:
اذا قامَ الرَّجُلُ الَى الصَّلاةِ اقْبَلَ الَیْهِ ابْلیسُ یَنْظُرُ الَیْهِ حَسَداً لِما یَرى مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ الَّتى تَغَشّاهُ. «12»